भारतातील रस्ते दुरुस्तीची समस्या कायमस्वरूपी आहे. वाहनांची वर्दळ, खराब दर्जाच्या डांबरामुळे रस्त्यांवर मोठमोठे खड्डे पडतात. यामुळे वाहतूक कोंडी होते, अपघात होतात आणि वाहनांची देखभाल खर्च वाढतो. यावर तोडगा काढण्यासाठी राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरण (NHAI) एक नवीन आणि क्रांतिकारी तंत्रज्ञान भारतात आणण्याच्या विचारात आहे. या तंत्रज्ञानामुळे रस्ते स्वतःच आपली दुरुस्ती करू शकणार आहेत.
NHAI ची योजना एक नवीन प्रकारच्या डांबरची आहे ज्यामध्ये स्टील फायबर आणि बिटुमिन (Bitumen) मिश्रित असते. हे विशेष मिश्रण रस्त्यांना स्वतःची दुरुस्ती करण्याची क्षमता प्रदान करते. रस्त्यावर फिशर म्हणजेच भेग पडली तर, डांबरमधील बिटुमिन (डांबराला बांधून ठेवणारा पदार्थ) सूर्यप्रकाशाच्या उष्णतेवर किंवा वाहनांच्या ये-जाणेकडून तयार होणाऱ्या उष्णतेवर प्रतिसाद देईल. या उष्णतेमुळे बिटुमिन विस्तारेल आणि फिशर भरून टाकेल. त्यानंतर, डांबरमधील स्टील फायबर हे पॅच मजबूत करेल आणि फिशर पुन्हा रुंद होण्यापासून रोखेल.
हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की, हे तंत्रज्ञान भारतात अजूनही सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे. NHAI व्यापक अंमलबजावणी करण्यापूर्वी खर्च-लाभ विश्लेषण करत असून काही पायलट प्रोजेक्ट देखील राबवू शकते. स्व-दुरुस्ती करणारी रस्ते ही एक नवीन संकल्पना आहे, परंतु जगभरातील काही देश या तंत्रज्ञानावर संशोधन करीत आहेत. नेदरलँड्स, बेल्जियम, आणि अमेरिका यांचा समावेश असलेल्या अनेक देशांमध्ये स्व-दुरुस्ती करणाऱ्या डांबराच्या चाचण्या सुरू आहेत.
स्व-दुरुस्ती करणाऱ्या रस्त्यांच्या विकासात आणि अंमलबजावणीत काही आव्हान आहेत. जसे की,
- खर्च : स्व-दुरुस्ती करणारा डांबर तयार करणे आणि बसविणे पारंपारिक डांबरपेक्षा अधिक महाग असू शकते. NHAI ला या तंत्रज्ञानाची किंमत कमी करण्यासाठी मार्ग शोधावे लागतील.
- टिकाऊपणा : हे रस्ते दीर्घकाळ टिकतील याची खात्री करण्यासाठी दीर्घकालीन परिणामांचे परीक्षण करणे आवश्यक आहे.
- दुरुस्ती क्षमता : या रस्त्यांच्या भेगा किंवा खड्डे दुरुस्त करण्याची मर्यादा काय आहे हे समजून घेणे आवश्यक आहे. सर्व प्रकारच्या खड्ड्यांची आणि भेगांची दुरुस्ती स्वतःहून होईल याची खात्री करण्यासाठी संशोधन आवश्यक आहे.
स्व-दुरुस्ती करणारी रस्ते ही भारतीय रस्ते विकासाच्या क्षेत्रात एक आशादायक पाऊल आहे. हे तंत्रज्ञान यशस्वी झाल्यास, भारतातील रस्ते दुरुस्तीची समस्या कायमस्वरूपी सोडवण्यास मदत होईल. वाहतूक कोंडी कमी होण्यास मदत होईल, अपघात कमी होतील आणि रस्त्यांचे आयुष्य वाढेल. जरी स्व-दुरुस्ती करणारी रस्ते अजूनही सुरुवातीच्या टप्प्यात असली तरी, NHAI च्या या पुढाकारामुळे भारताच्या रस्ते पायाभूत सुविधांमध्ये क्रांतिकारी परिवर्तन होण्याची क्षमता आहे.