भारताच्या आर्थिक ऐश्वर्याचा कणा असलेल्या सोन्याच्या साठवणीमध्ये मोठा बदल होणार आहे. भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) युनायटेड किंगडममधून पहिल्यांदाच इतक्या मोठ्या प्रमाणात सोने परत आणण्याचा निर्णय घेतला आहे. रिझर्व्ह बँकेने 1991 पासून पहिल्यांदाच 100 टनपेक्षा जास्त सोन्याची परतण केली असून यापुढे देशाच्या तिजोरीमध्येच मोठ्या प्रमाणात सोने साठवण्याचा मार्ग प्रशस्त झाला आहे.
आत्तापर्यंत भारताच्या सोन्याच्या साठवणीपैकी मोठा हिस्सा हा युनायटेड किंगडमच्या बँक ऑफ इंग्लंडच्या सुरक्षित तिजोरीमध्ये ठेवला जायचा. मात्र आता रिझर्व्ह बँकेने केलेल्या या बदलामुळे देशांतर्गत साठवणीवर भर दिला जाणार आहे. या निर्णयामुळे रिझर्व्ह बँकेला आधी बँक ऑफ इंग्लंडला द्यावी लागत असलेली साठवणीची खर्च बचण होण्याची शक्यता आहे.
रिझर्व्ह बँकेने सोने परत आणण्यामागील कारणांवर अद्याप स्पष्टीकरण दिलेले नसले तरी या निर्णयाचे काही फायदे दिसून येतात. परदेशात साठवलेल्या सोन्यावर आपल्या देशाचा थेट ताबा नसतो. तसेच युद्ध किंवा इतर आणीबाणीच्या परिस्थितीमध्ये परदेशातून सोने परत आणणे कठीण होऊ शकते. मात्र आता देशाच्याच तिजोरीमध्ये सोने साठवून ठेवल्याने त्यावर रिझर्व्ह बँकेचा पूर्ण ताबा राहील. सोबतच गरजेच्या वेळी सोने सहज उपलब्ध होण्याची शक्यता निर्माण होईल.
भारत हा जगातील सर्वात मोठ्या सोन्याच्या साठवणी असलेल्या देशांपैकी एक आहे. सध्या रिझर्व्ह बँकेकडे सुमारे 822.1 टन सोने आहे. यापूर्वी यापैकी जवळपास 50% सोने हे परदेशात ठेवलेले होते. आता या परतणीमुळे देशांतर्गत साठवणी वाढून भारताची जागतिक सोन्याच्या साठवणीमध्ये स्वायत्तता आणि ताकद वाढण्याची शक्यता आहे.
रिझर्व्ह बँकेच्या या निर्णयाचे दीर्घकालीन परिणाम काय असतील यावर तज्ज्ञांमध्ये चर्चा सुरू आहे. काही मुद्दे पुढीलप्रमाणे आहेत –
- देशांतर्गत गुंतवणूक वाढण्याची शक्यता: परदेशातून सोने परत आणल्याने देशांतर्गत गुंतवणुकीला चालना मिळण्याची शक्यता आहे. यामुळे भारतीय अर्थव्यवस्थेला बळकटी मिळेल.
- सोन्याच्या किंमतीवर परिणाम: भारताकडे असलेल्या सोन्याच्या साठवणीमध्ये वाढ झाल्याने आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत सोन्याच्या किंमतीवर थोडा परिणाम होऊ शकतो.
- आपत्कालीन परिस्थितीसाठी सज्जता: देशाच्याच तिजोरीमध्ये सोने साठवून ठेवल्याने आर्थिक संकट किंवा युद्धासारख्या आपत्कालीन परिस्थितीमध्ये सोने तात्काळ उपलब्ध करून देता येईल. यामुळे देशाची आर्थिक स्थिरता राखण्यास मदत होईल.
भारताच्या या निर्णयाचा जगातील सोन्याच्या साठवणीवर आणि किंमतीवरही काही परिणाम होऊ शकतो. भारतासारखा मोठा देश आपले सोने परत आणत असल्याने आंतरराष्ट्रीय सोन्याच्या बाजारपेठेत थोडी असुरक्षितता निर्माण होऊ शकते. जगातील इतर देश देखील आपल्या सोन्याच्या साठवणीची पुनर्रचना करण्याचा विचार करू शकतात.
रिझर्व्ह बँकेचा हा निर्णय भारताच्या आर्थिक धोरणातील एक मोठा बदल आहे. या बदलामुळे देशाची सोन्याच्या साठवणीवरील मक्तेदारी वाढणार आहे. सोबतच देशांतर्गत गुंतवणूक आणि आर्थिक स्थिरता वाढण्याची शक्यता आहे. मात्र दीर्घकालीन परिणामांचे सतर्क निरीक्षण करणे आवश्यक आहे.