Neuralink : मानवी मेंदू हे अजूनही रहस्यांचा खजिना आहे. त्याच्या कार्यपद्धतीवर संशोधन सुरु असतानाच आता तंत्रज्ञानाने एक पाऊल पुढे टाकले आहे. एलॉन मस्क यांची कंपनी न्यूरालिंक (Neuralink) मार्फत मानवी मेंदू आणि संगणकाशी थेट संवाद साधण्याचा प्रयत्न सुरु आहे. हे तंत्रज्ञान कसे कार्य करते? भविष्यात त्याचे काय फायदे होऊ शकतात? या लेखात आपण न्यूरालिंक आणि त्याच्या भविष्यातील शक्यतांबद्दल जाणून घेऊया.
Table of Contents
Neuralink : न्यूरालिंक म्हणजे काय?
न्यूरालिंक ही एलॉन मस्क यांची कंपनी आहे. 2016 मध्ये स्थापना झालेल्या या कंपनीचे ध्येय मानवी बुद्धिमत्ता आणि आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) यांच्यात एकीकरण निर्माण करणे हे आहे. हे साध्य करण्यासाठी न्यूरालिंक ब्रेन-कंप्यूटर इंटरफेस (Brain-Computer Interface – BCI) विकासावर काम करीत आहे. सोप्या भाषेत सांगायचे तर न्यूरालिंक हे एक असे सूक्ष्म चिप आहे जे थेट मानवी मेंदूत बसवले जाते. हे चिप मेंदूच्या न्यूरॉन्सशी (Neurons) संवाद साधते आणि त्यांच्या संकेतांचे वाचन करते. या वाचन केलेल्या माहितीच्या आधारे संगणकाशी थेट संवाद साधता येऊ शकते.
न्यूरालिंक कसे कार्य करते?
न्यूरालिंक चिप हे एक लहान, धातूचे सुईसारखे उपकरण आहे. शस्त्रक्रियाद्वारे हे चिप मेंदूत बसवले जाते. या चिपमध्ये अनेक लहान इलेक्ट्रोड्स (Electrodes) असतात जे मेंदूच्या न्यूरॉन्सशी संपर्क साधतात. जेव्हा एखादी व्यक्ती विचार करते किंवा एखादे हालचाल करण्याचा विचार करते तेव्हा त्यांच्या न्यूरॉन्समध्ये विद्युत संकेत निर्माण होतात. न्यूरालिंकचे इलेक्ट्रोड हे या संकेतांचे वाचन करतात आणि त्यांचे डिजिटल संकेतांमध्ये रूपांतर करतात. हे डिजिटल संकेत संगणकाला पाठवले जातात आणि संगणक त्यानुसार प्रतिसाद देतो. उदाहरणार्थ, एखादी व्यक्ती जर आपल्या हाताने वर उचलण्याचा विचार करते तर न्यूरालिंक चिप हा विचार समजून संगणकाला संकेत पाठवेल. संगणक हा संकेत समजून एखाद्या रोबोटिक हाताला वर उचलण्याचे आदेश देऊ शकेल.
— Neuralink (@neuralink) March 20, 2024
न्यूरालिंकचे फायदे
न्यूरालिंकच्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे अनेक क्षेत्रात क्रांतिकारी बदल होऊ शकतात. यापैकी काही फायदे खालीलप्रमाणे आहेत –
- अपंगत्व दूर करणे – उदाहरणार्थ, पायाला जखम झाल्यामुळे ज्यांच्यावर चालण्याचे नियंत्रण नाही आहे अशा लोकांना न्यूरालिंकच्या मदतीने कृत्रिम पायांचे नियंत्रण करता येईल. त्यांच्या विचारांच्या आधारे कृत्रिम पाय हालचाल करतील आणि त्यांना पुन्हा चालता येईल.
- स्ट्रोक आणि इतर न्यूरोलॉजिकल आजारांवर उपचार – स्ट्रोक किंवा इतर आजारांमुळे ज्यांचे मेंदूचे कार्य बाधित झाले आहे अशा लोकांसाठी न्यूरालिंक उपयुक्त ठरू शकते. न्यूरालिंकच्या मदतीने मेंदूच्या खराब झालेल्या भागांचे कार्य इतर भागांकडे वळविता येऊ शकते. यामुळे रुग्णांची बोलण्याची, हालचाल करण्याची आणि इतर क्षमता पुन्हा मिळविण्यात मदत होऊ शकते.
- दृष्टी आणि श्रवण क्षमता पुनः प्राप्त करणे – दृष्टी आणि श्रवण क्षमता गमावलेल्या लोकांसाठी न्यूरालिंक आशा किरण ठरू शकते. हे चिप थेट मजेशीरी किंवा ऑडिटरी नर्व्हशी (Auditory Nerve) जोडले जाऊ शकते आणि संगणकाद्वारे कृत्रिम दृश्य आणि श्रवण संकेत पाठवून दृष्टी आणि श्रवण क्षमता पुन्हा मिळविण्यात मदत करू शकते.
- मानवी-संगणक संवादामध्ये क्रांती – न्यूरालिंकमुळे मानवी आणि संगणकादरम्यान संवाद साधण्याची पद्धत पूर्णपणे बदलून जाऊ शकते. सध्या आपण संगणकाशी किबोर्ड आणि माऊसद्वारे संवाद साधतो. परंतु न्यूरालिंकच्या आगमनाने आपण आपल्या विचारांच्या आधारे संगणकाशी थेट संवाद साधू शकू. हे संवाद इतके वेगवान आणि सहज असेल जसे आपण आपल्या मनात विचार करतो तसे ते संगणकाला कळेल.
- गेमिंग आणि मनोरंजन क्षेत्रातील क्रांती – न्यूरालिंकमुळे गेमिंग आणि मनोरंजन क्षेत्रातही क्रांतिकारी बदल होऊ शकतात. गेम खेळताना आपण आपल्या विचारांच्या आधारेच पात्रांचे नियंत्रण करू शकू. तसेच व्हर्च्युअल रिअलिटी (VR) आणि ऑगमेंटेड रिअलिटी (AR) चा अनुभव अधिकाधिक वास्तविक वाटेल.
न्यूरालिंकच्या आव्हानात्मक पैलू
न्यूरालिंक हे अत्यंत महत्वाकांक्षी तंत्रज्ञान असले तरी त्याच्याशी काही आव्हानात्मक पैलू देखील जोडलेले आहेत. यापैकी काही आव्हाने खालीलप्रमाणे आहेत –
- सुरक्षा आणि गोपनीयता – न्यूरालिंक चिप हे आपल्या मेंदूशी थेट जोडलेले असते. त्यामुळे या चिपच्या सुरक्षेबाबत अत्यंत चिंता व्यक्त केली जात आहे. हॅकर्स या चिपमध्ये घुसून आपल्या विचारांवर नियंत्रण मिळवू शकतात का? किंवा आपल्या मनातील माहिती चोरण्याचा धोका आहे का? या प्रश्नांची उत्तरं अद्याप स्पष्ट नाहीत.
- नैतिक मुद्दे – न्यूरालिंकमुळे काही नैतिक मुद्दे देखील उपस्थित होतात. एखाद्या व्यक्तीच्या मनाचा थेट प्रवेश मिळणे ही गोष्ट चांगली आहे का? यामुळे समाजात भेदभाव वाढण्याची शक्यता नाही का? तसेच न्यूरालिंकमुळे मानवी बुद्धिमत्तेपेक्षा आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (AI) अधिक बळकट होण्याची शक्यता आहे का? या सर्व प्रश्नांची उत्तरे शोधणे आवश्यक आहे.
- परवडणारी किंमत – न्यूरालिंक हे अत्यंत जटिल तंत्रज्ञान असल्यामुळे त्याची किंमत खूप जास्त असण्याची शक्यता आहे. सर्वसामान्य लोकांना परवडणारी असल्यासच या तंत्रज्ञानाचा खरा फायदा होऊ शकेल.
- दीर्घकालीन परिणाम – न्यूरालिंक हे अजूनही नवीन तंत्रज्ञान आहे. मेंदूत चिप बसवण्याचे दीर्घकालीन परिणाम काय असतील याचा सध्या अभ्यास सुरु आहे. यामुळे दीर्घकालीन परिणाम समजून येईपर्यंत थोडा वेळ थांबणे आवश्यक असू शकते.
Neuralink : निष्कर्ष
न्यूरालिंक हे भविष्यातील तंत्रज्ञान आहे ज्यामुळे मानवी जीवनात क्रांतिकारी बदल होऊ शकतात. अपंगत्व दूर करण्यापासून मानवी-संगणक संवादामध्ये क्रांती घडवून आणण्यापर्यंत न्यूरालिंक अनेक क्षेत्रात फायदेशीर ठरू शकते. परंतु सुरक्षा, गोपनीयता आणि नैतिक मुद्द्यांचे समाधान करणे आवश्यक आहे. तसेच हे तंत्रज्ञान सर्वसामान्यांना परवडणारे असेल तरच त्याचा खरा लाभ होऊ शकेल. जसजसा संशोधन पुढे जाईल तसतसे न्यूरालिंकच्या क्षमता आणि आव्हानांवर अधिक प्रकाश पडेल.