Pushpak : भारताच्या अंतराळ क्षेत्रातील एक मोठी झेप! भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो) ने आज “पुष्पक” या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या, २१ व्या शतकातील आधुनिक पुनर्वापर करण्यायोग्य प्रक्षेपण यानाचे यशस्वी परीक्षण केले. रामायणातील विमान पुष्पकावरून प्रेरणा घेऊन बनवलेले हे विमान भारताला अंतराळ प्रवास अधिक स्वस्त आणि टिकाऊ बनवण्याचा मार्ग प्रशस्त करेल, अशी अपेक्षा आहे.
Table of Contents
Pushpak : पुनर्वापर करण्यायोग्य तंत्रज्ञानाची क्रांती
पुष्पक हे एक स्वायत्त (autonomous) विमान आहे. म्हणजेच ते हवेत उड्डाण करण्यासाठी आणि जमिनीवर सुरक्षितपणे उतरण्यासाठी कोणत्याही बाह्य नियंत्रणाची गरज नाही. हे विमान पृथ्वीच्या वातावरणाबाहेर जाऊ शकते आणि पुन्हा जमिनीवर परत येऊ शकते. यामुळे आगामी काळात अंतराळ मोहिमा अधिक खर्ची कमी करण्यात आणि पर्यावरणपूरक बनवण्यात मोलाची भूमिका बजावेल अशी शक्यता आहे.
कसे झाले परीक्षण?
इस्रोने दिलेल्या माहितीनुसार, पुष्पकाचे प्रारंभिक परीक्षण कर्नाटकातील संरक्षण दलाच्या विमानतळावर करण्यात आले. भारतीय वायुसेनेच्या चिनूक हेलिकॉप्टरने या विमानाला ४.५ किलोमीटर उंचीवर नेले आणि नंतर ते स्वायत्तपणे रनवेवर उतरले. या उतरणादरम्यान, पुष्पकाने क्रॉस-रेंज दुरुस्ती (cross-range corrections) केल्या आणि ब्रेक पॅराशूट, लँडिंग गियर ब्रेक्स आणि नोज व्हील स्टीअरिंग सिस्टमचा वापर करून अचूकपणे उतरण केले.
Full video of RLV-TD aka #Pushpak LEX-02 from airlift to drop from an IAF Chinook helicopter followed by landing! 🚁 #ISRO pic.twitter.com/eh6z9znb8J
— ISRO Spaceflight (@ISROSpaceflight) March 22, 2024
RLV-LEX-02:
— ISRO (@isro) March 22, 2024
The approach and the landing. pic.twitter.com/hI9k86KiBv
पुष्पकाची वैशिष्ट्ये
- 6.5 मीटर लांबीचे विमान
- 1.75 टन वजन
- डेल्टा आकाराची (delta-shaped) खाणी
- जेट इंजिन
- स्वायत्त उड्डाण आणि उतरण क्षमता
- पुन्हा वापर करता येण्याची क्षमता
पुष्पकाचे भविष्य
पुष्पकाची यशस्वी चाचणी भारताच्या अंतराळ क्षेत्रातील एक मोठी उपलब्धी आहे. पुढील टप्प्यात या विमानाची क्षमता वाढवण्यात येईल आणि त्याचा वापर उपग्रह प्रक्षेपणासाठी केला जाईल, अशी शक्यता आहे. याशिवाय, पुष्पकचा वापर अंतराळातील उपग्रहांना इंधन भरुन देण्यासाठी आणि जुन्या उपग्रहांना दुरुस्तीसाठी किंवा पृथ्वीवर परत आणण्यासाठी देखील केला जाऊ शकतो.
“पुष्पक प्रक्षेपण यान हे अंतराळ प्रवासाची किंमत कमी करण्याचा एक धाडसी प्रयत्न आहे. यामुळे अंतराळातील मोहिमा अधिक स्वस्त आणि टिकाऊ बनतील, तसेच अंतराळातील कचरा कमी होण्यासही मदत होईल.”
इस्रोचे अध्यक्ष डॉ. एस. सोमनाथ
पुढचा प्रवास : आव्हानं आणि संधी
पुष्पकाच्या यशस्वी चाचणीने भारताच्या अंतराळ क्षेत्राला मोठी गती मिळवून दिली आहे. मात्र, पुढचा प्रवास सोपा नाही. या विमानाला पूर्ण क्षमतेने कार्यवाहीत आणण्यासाठी इस्रोला अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागणार आहे.
आव्हाने
- इंजिन तंत्रज्ञान : पुष्पक सध्या जेट इंजिन वापरते. अंतराळात जाण्यासाठी आणि पुन्हा जमिनीवर परत येण्यासाठी अधिक शक्तिशाली आणि टिकाऊ इंजिनची गरज आहे.
- पुनर्वापर प्रक्रिया : पुष्पकाचे यशस्वी पुनर्वापर सुनिश्चित करण्यासाठी पुन्हा वापरण्याआधीच्या तपासणी आणि दुरुस्तीच्या प्रक्रियेवर अधिक संशोधन करण्याची आवश्यकता आहे.
- खर्च कमी करणे : पुष्पक सध्या चाचणीच्या टप्प्यात आहे. पुढील टप्प्यात या विमानाची व्यापारीकरण करण्यासाठी उत्पादन खर्च कमी करणे आवश्यक आहे.
संधी
पुष्पकाच्या विकासामुळे भारताला अनेक संधी उपलब्ध होतील. जसे :
- अंतराळ प्रवासाची किंमत कमी करणे : पुष्पकसारख्या पुनर्वापर करण्यायोग्य प्रक्षेपण यानांच्या वापरामुळे उपग्रह प्रक्षेपणासह अंतराळ मोहिमांची किंमत कमी होईल.
- अंतराळातील व्यापार वाढवणे : पुष्पकचा वापर करून अंतराळातील व्यापार वाढवता येईल. जसे उपग्रहांना इंधन भरुन देणे किंवा जुन्या उपग्रहांना दुरुस्ती करणे.
- नोकरीच्या संधी : पुष्पकसारख्या प्रकल्पांमुळे अंतराळ तंत्रज्ञान क्षेत्रात अधिक संशोधन आणि विकासाची गरज निर्माण होईल. यामुळे या क्षेत्रात नोकरीच्या संधी वाढतील.
Pushpak : निष्कर्ष
पुष्पक हे भारताच्या अंतराळ क्षेत्रातील एक महत्वाकांक्षी पाऊल आहे. या विमानाच्या यशस्वी विकासामुळे भारताला अंतराळ क्षेत्रात आघाडी मिळवून देण्याची क्षमता आहे. पुढील काळात इस्रोच्या सतत प्रयत्नांमुळे पुष्पक आकाशात झळकेल आणि भारताला अंतराळाच्या अनंत अवकाशाचा वेध घेण्यास मदत करेल.