Zero Budget Natural Farming: शेती हा भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे. पण वाढत्या रासायनिक खतांच्या वापरामुळे जमीन कसली जातेय आणि उत्पादनात घट येत आहे. यामुळे शेतकऱ्यांच्या समस्या वाढत आहेत. पण अशा परिस्थितीत शून्य बजेट नैसर्गिक शेती ही एक आशेची किरण आहे.
Table of Contents
What is Zero Budget Natural Farming: शून्य बजेट नैसर्गिक शेती म्हणजे काय?
शून्य बजेट नैसर्गिक शेती ही एक अशी शेती पद्धत आहे जिथे रासायनिक खतांचा आणि किटकनाशकांचा वापर केला जात नाही. या पद्धतीमध्ये शेतीसाठी लागणारे सर्व पदार्थ आपल्या शेतातूनच तयार केले जातात. यामुळे उत्पादन खर्च कमी होतो आणि जमिनीची सुपिकता वाढते.
शून्य बजेट नैसर्गिक शेतीचे जनक – सुभाष पाळेकर
विदर्भाचे शेतकरी सुभाष पाळेकर यांनी ही शून्य बजेट नैसर्गिक शेती पद्धत विकसित केली. त्यांनी स्वतःच्या प्रयोगातून ही पद्धत सिद्ध केली आणि आता देशभरात लाखो शेतकरी या पद्धतीने शेती करत आहेत.
शून्य बजेट नैसर्गिक शेतीची तत्त्वे
- जीवामृत: गोमूत्र, गूळ, बेसन, बांधावरची किंवा जंगलातील मूठ भर माती आणि पाणी यांच्या मिश्रणापासून बनवलं जाणारे हे जीवामृत पदार्थ जमीन सुपीक बनवण्यासाठी उपयुक्त आहे.
- बीज अमृत: देशी गाईचं ताजा शेण, गोमूत्र, चुना [शंक शिंपल्या पावडर] आणि जिवाणू माती टाका यांच्या मिश्रणापासून बनवलं जाणारे हे बीज बीजांवर शिंपडण्यापूर्वी वापरले जाते. यामुळे बीजांची रुजवण क्षमता वाढते आणि रोगांपासून बचाव होतो.
- मल्चिंग: शेतात पिकांच्या आजूबाजूला गवत, सुकलेले पाने, किंवा इतर सेंद्रिय पदार्थ टाकल्यास जमीन ओलसर राहते आणि खरपटपणा कमी होतो.
- आंतरपीक: एकाच वेळी शेतात वेगवेगळ्या पिकांची लागवड केल्यास जमीन आणि पोषक तत्वांचा चांगला उपयोग होतो. यामुळे जमीनीचे आरोग्य सुधारते.
- देशी गाई : शून्य बजेट नैसर्गिक शेतीमध्ये देशी गाईचे गोमूत्र आणि शेणाचा वापर करणे अनिवार्य आहे.
Zero Budget Natural Farming: फायदे
- कमी उत्पादन खर्च: रासायनिक खतांचा आणि किटकनाशकांचा वापर न केल्याने उत्पादन खर्च मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.
- जमिनीची सुपीकता वाढणे: सेंद्रिय खतांचा वापर जमिनीची सुपीकता वाढवतो आणि जमीन पोषणयुक्त बनवते.
- उत्पादनात सुधार: जमिनीची सुपीकता वाढल्यामुळे पिकांचे उत्पादन वाढते आणि पीक अधिक चांगली आणि आरोग्यदायी बनतात.
- कीटक आणि रोगांपासून संरक्षण: सेंद्रिय शेती पद्धतीमुळे जमिनीतील उपयुक्त किटक जिवंत राहतात जे हानिकारक किटकांचे नियंत्रण करतात.
- पर्यावरणाचा फायदा: रासायनिक पदार्थांचा वापर न केल्याने पर्यावरण प्रदूषण कमी होते आणि पाण्याची गुणवत्ता सुधारते.
शून्य बजेट नैसर्गिक शेतीची आव्हाने
- शिकणे आणि सराव आवश्यक: शून्य बजेट नैसर्गिक शेती पारंपरिक पद्धतीपेक्षा वेगळी आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांना या पद्धतीची माहिती असणे आणि सराव करणे आवश्यक आहे.
- शुरुवातीच्या उत्पादनात घट: शेती पद्धतीमध्ये बदल केल्यामुळे सुरुवातीच्या काळात उत्पादनात घट येऊ शकते. परंतु जमीन सुपीक झाल्यानंतर उत्पादन वाढते.
- जैविक उत्पादनांसाठी बाजारपेठ: रासायनिक शेतीच्या तुलनेत जास्त किंमत मिळवण्यासाठी बाजारपेठेत जैविक उत्पादनांची मागणी असणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांना जाणीव असलेल्या ग्राहकांपर्यंत थेट विक्री करण्यावर भर द्यावा लागेल.
महाराष्ट्रात शून्य बजेट नैसर्गिक शेती
महाराष्ट्र सरकार शेतकऱ्यांना शून्य बजेट नैसर्गिक शेती करण्यासाठी प्रोत्साहन देत आहे. खालील काही मार्गदर्शक सूत्रे आहेत:
- कृषी विभागाची वेबसाइट: कृषी विभागाची वेबसाइटवर शून्य बजेट नैसर्गिक शेतीची माहिती आणि शासकीय योजना तपशील उपलब्ध आहेत.
- Krishi Vigyan Kendra (KVK): तुमच्या जिल्ह्यातील कृषी विज्ञान केंद्राशी संपर्क साधा. तेथे शेतकऱ्यांना विविध शेती पद्धतींचे प्रशिक्षण दिले जाते.
- शेतकरी संघटना: शेतकरी संघटना देखील शून्य बजेट नैसर्गिक शेती प्रसार आणि प्रशिक्षण करतात. तुमच्या जवळच्या शेतकरी संघटनेशी संपर्क साधा आणि त्यांच्या कार्यक्रमांमध्ये सहभागी व्हा.
शेतीचा छोटा कार्यक्रम सुरू करा
शून्य बजेट नैसर्गिक शेती ची सुरुवात करताना मोठ्या प्रमाणात शेती करण्याचा प्रयत्न करू नका. तुमच्या शेताच्या एका छोट्या भागात ही पद्धत राबवा आणि अनुभव घ्या. यशस्वी झाल्यानंतर हळूहळू संपूर्ण शेतीमध्ये ही पद्धत राबवू शकता.
Zero Budget Natural Farming: यशस्वी करण्यासाठी टिप्स
- जमीन चाचणी: तुमच्या जमिनीची चाचणी करा आणि जमिनीमधील पोषक तत्वांची माहिती मिळवा. यामुळे जमिनीला कोणत्या पोषक तत्वांची गरज आहे ते समजेल.
- बीज निवड: स्थानिक आणि चांगल्या गुणवत्तेच्या बियाण्यांची निवड करा.
- पिकांची लागवड: एकाच शेतात वेगवेगळ्या पिकांची लागवड करा. यामुळे जमीन आणि पोषक तत्वांचा चांगला उपयोग होतो.
- सेंद्रिय खतांचा वापर: गोमूत्र आणि शेण यांच्यापासून बनवलेली सेंद्रिय खते वापरा.
- नैसर्गिक जंतुकनाशकांचा वापर: रासायनिक किटकनाशकांच्या ऐवजी धतूराच्या पानांचे सार किंवा लिंब आधारीत जंतुकनाशके वापरा.
- पाण्याचे व्यवस्थापन: तुमच्या शेतात पाण्याचा योग्य निचरा करा आणि पाणी बचत करण्याच्या तंत्राचा अवलंब करा.
- जमीनीची मशागत: जमिनीची नियमित मशागत केल्याने जमीन सुपीक होते आणि पिकांच्या मुळांना हवा मिळते.
शेती ही केवळ उपजीविका नाही तर निसर्गाशी असलेला संबंध आहे. शून्य बजेट नैसर्गिक शेती ही एक टिकाऊ शेती पद्धत आहे जी आपल्याला आरोग्यदायी अन्न तर देतेच पण पर्यावरणाचे रक्षण देखील करते. आजच तुमच्या शेतात हरियाली क्रांती आणण्यासाठी ही पद्धत अवलंबा!